سید احمد بن طاووس

سید جمال‌الدین احمد بن موسی بن طاووس حلی (م، ۶۷۳ ق)، مشهور به «فقیه» اهل بیت و شخصیتی که در علم فقه و رجال سرآمد علمای عصر خویش گشت و در زهد و تقوی و مراتب کمال در جامعه خود بی عدیل بود. وی پس از برادرش سید بن طاووس (م، ۶۶۴ ق)، مدتی منصب نقابت شیعیان را بر عهده داشت. علامه حلى از بارزترین شاگردان اوست.

ولادت و نسب

احمد بن موسى بن طاووس، برادر سید‌‎ علی بن طاووس، در شهر «حله» عراق متولد شد. جدش داماد شیخ طوسی و پدرش داماد مرحوم ورام بن ابی فراس (صاحب مجموعه ورام) بود و پس از فوت ورام، کتابخانه و آثار آنها به سادات طاووس منتقل گشت.

لقب آل طاووس بخاطر جد بزرگ آنان ابوعبدالله، محمد بن اسحاق به این خاندان داده شده که در اثر جمال و حسن صورت به طاووس ملقب شده است. سلسلۀ شریفۀ آل طاووس منتهى به داوود، برادر رضاعى امام صادق علیه‌السلام مى‌باشد. داوود کسى است که وقتى در زندان بود، امام صادق علیه‌السلام دعاى معروف «ام داوود»، از اعمال نیمه رجب، را به مادر او آموخت و بدین وسیله فرزندش از زندان نجات یافت.

خاندان آل طاووس همچون گوهرى در بین مسلمین مى‌درخشد. اسامى بیش از ۲۰ عالم بزرگوار را در یک مقطع کوتاه زمانى در این خاندان مى‌توان مشاهده کرد. از جمله فضائل ارزشمند این خاندان جلیل القدر، نقابت طالبیان است. در عصر عباسى نقیب طالبیان ریاست تمام سادات عصر خویش را به عهده داشته و مرجع حل اختلافات و دعاوى سادات بوده و امین‌ترین فرد در بین سادات برای این منصب انتخاب مى‌شده است. شرط اساسى دیگر برای این منصب، داشتن علم و اجتهاد بوده است.

تحصیلات و استادان

سید احمد حلی نیز مانند برادران معظم خویش، از حضور پدر بزرگوار خود و سید شمس الدین و نجیب الدین و پدربزرگ خود مرحوم ورام بن ابی فراس سالها بهره مند بود و خود در فقه و رجال و حدیث و تفسیر و ادبیات عرب مهارت یافت.

از جمله مشایخ و استادان سید‌‎جمال‌الدین بن طاووس مى‌توان به افراد ذیل اشاره کرد:

1. ابن نما حلى
2. شیخ یحیى بن محمد سوراوى
3. سید فخار بن معد موسوى
4. سید ‌‎احمد بن یوسف علوى

سید احمد در علم رجال پس از سالها تحقیق و مطالعه مهارتی کمال یافت و مانند شیخ نجاشی در جرح و تعدیل رجال و رواة احادیث اطلاعاتی وسیع داشت. وی اولین کسى است که تقسیم معروف روایات به چهار قسم حدیث صحیح، موثق، حسن و ضعیف را عنوان کرد. این نظریه تا زمان علامه مجلسى مقبولیت عام داشت؛ لکن علامه مجلسى تقسیم را گسترش داد و چند قسم دیگر به آن افزود و تعداد اقسام حدیث به بیش از ۹ قسم افزایش یافت.

شاگردان

بارزترین شاگردان سید ‌‎احمد حلی عبارتند از:

1. علامه حلى
2. حسن بن داوود حلى، صاحب کتاب رجال ابن داوود
3. سید ‌‎عبدالکریم بن طاووس، فرزند بزرگوارش

آثار و تألیفات

ابن داوود حلی شاگرد برجستۀ سید احمد ‌‎در کتاب رجال خود، تألیفات استاد را ۸۲ جلد شمرده است. این کتاب‌ها در علوم مختلف نوشته شده، اما متأسفانه همۀ آنها به دست ما نرسیده است. تعدادى از تألیفات او عبارتند از:

1. بناء المقالة الفاطمیة فی نقض الرسالة العثمانیة
2. عین العبره فی غبن العترة، این کتاب در مورد آیات نازل‌شده در‌ شأن اهل بیت(ع) و در بطلان مذاهب دیگر است.
3. حل الاشکال فی معرفة الرجال
4. الملاذ علماء الإمامیة (۴ جلد)، در فقه
5. الفوائد العدة، در اصول فقه
6. الثاقب المسخّر على نقض المشجّر، در اصول دین
7. الروح، در ردّ ابن ابى‌الحدید
8. شواهد القرآن
9. بشرى المحققین (۶ جلد)، در فقه
10. الازهار فی شرح لامیة مهیار
11. المسائل، در اصول دین

در نظر عالمان

بنا به شهادت تمام بزرگان، سید‌ ‎احمد بن طاووس متبحر در علوم مختلف بوده و به زهد و تقوی اشتهار داشته و عظمت علمی و معنوی وی، مورد تحسین بوده است.

• حسن بن داوود حلّی، در مورد استاد خود چنین نگاشته است: «احمد بن موسی ابن طاووس سرور پاک‌سرشت ما، امام معظم، فقیه اهل بیت(ع)، دانشمندی مصنف و مجتهد و پرهیزگارترین فضلای زمان خود بود... او علم رجال و روایت و تفسیر را چنان مورد تحقیق و بررسی قرار داده بود که فردی بر آن متصور نیست. او مرا بزرگ کرد و آموزش داد و نیکی‌ها درباره‌ام عنایت فرمود. بیشتر فوائد این کتاب (رجال ابن داود) از اشارات و تحقیقات آن بزرگوار است. خدا بهترین پاداش نیکوکاران را به وی عطا فرماید».
• شیخ عباس قمی درباره وی می‌نویسد: «وبالجمله سید احمد بن طاووس شیخ الفقهاء و فقیه اهل بیت(ع) فاضل شاعر عالم صالح زاهد عابد با ورع، فقیه محدث مدقق، ثقه جلیل القدر، فخرالفقهاء سند الافاضل، جمال الدین ابوالفضائل صاحب تصانیف کثیره است.
• شیخ حر عاملی در امل الآمل نوشته است: «احمد بن طاووس عالمی فاضل، صالحی زاهد، عابدی با ورع و فقیهی محدث و ثقه بود. وی در میان علماء از منزلت و ‌شأن والایی برخوردار بود.»
• سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه در مورد وی می‌نگارد: «وی مجتهدی واسع العلم بود. او پیشوای فقهی، اصولی، ادبی و رجالی اهل فضل زمانش بود. او با ورع ترین فرد زمانش و اجلّ بر اهل زمانه‌اش بود.»

وفات

سید ‌‎احمد بن طاووس پس از عمرى پر بار، که تمام آن را در راه تزکیه نفس و هدایت مردم و اعتلاى نام مقدس ائمۀ اطهار علیهم‌السلام گذراند، در سال ۶۷۳ هجرى در شهر حله دیده از جهان فرو بست. مرقد شریف آن بزرگوار، که منشأ کرامات و ملجأ دردمندان است، در شهر حله معروف می باشد.

منابع

• نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
• ویکی شیعه.
• پایگاه شعائر.